Diz Eklemi

Diz eklemi insan vücudundaki en büyük ve karmaşık eklemdir. Diz eklemi patella, distal femur, proksimal tibia gibi kemik yapıların yanı sıra bağlar gibi bunlara eşlik eden yumuşak doku yapılarından oluşur. Diz ekleminin genellikle tibiofemoral ve patellofemoral eklemler olmak üzere iki ayrı eklemden oluştuğu kabul edilmektedir.

 

Diz Ekleminin Açıları

Femurun anatomik ekseni ile tibianın anatomik ekseni arasında açıklığı lateral bakan 171ºlik açı Valgite Açısı olarak adlandırılır. Diz açısından diğer önemli açı Q açısıdır. SİAS’tan patella orta noktasına çizilen hat ilepatella orta noktasından tibial tüberküle çizilen hat arasındakı açı Q açısıdır. Q açısı erkeklerde 10-14º iken kadınlarda 14-17ºdir. Normal değerlerin altına düşerse Genu Varum, üzerine çıkarsa Genu Valgum oluşur.

Diz Eklemi Hareketleri

Diz eklemi anatomisi her ne kadar temel olarak menteşe (ginglymus) tipi bir eklem (sadece fleksiyon ve ekstansiyon hareketlerinin yapıldığı) olarak düşünülse de belirli koşullarda lateral ve medial rotasyon hareketlerini de yapabilme özelliği bulunur. Tam ekstansiyonda bulunan diz ekleminde bağlar gergindir ve herhangi bir rotasyon hareketi gözlenmez. Yirmi derecelik fleksiyondan sonra bağlar gevşemeye başlar ve rotasyon hareketleri gerçekleştirilebilir.  Doksan derecelik fleksiyonda bağlar olabilecekleri en gevşek duruma gelir ve yaklaşık 40 derecelik bir rotasyon hareketi gerçekleştirilebilir.

Diz Bölgesinin ve Ekleminin Kemik Yapısı

Diz ekleminin yapısına katılan kemik oluşumları incelediğimizde femur, tibia, patella ve her ne kadar direkt olarak eklemin yapısına katılmasa da eklemle ilgili bazı bağların tutunma yeri olması nedeniyle fibula da dahil edilmektedir.

Femur

Femur’un distal ucu birbirlerinden belirgin olarak ayrı medial ve lateral kondillerden oluşur. Bu kondiller tibia’nın

proksimal ucundaki kendileri için uygun olan yüzeylere yerleşirler.

Tibia

Tibia’nın proksimal ucunda femur’un kondillerinin yerleşeceği medial ve lateral yüzeyler, interkondiler çıkıntı (eminens) denilen bir yapı ile birbirlerinden ayrılırlar .

Patella

İnsan vücudunun en büyük sesamoid kemiği olan patella diz ekleminin ekstansiyonunda çok önemli bir yapıdır. Yerleşim yeri dolayısıyla quadriceps femoris kasına mekanik destek sağlayarak kasın insersiyon açısını artırır ve ekstansiyon hareketinin çok daha etkin olmasını sağlar. Bu kas aynı zamanda içerisinde gelişen patella’nın dinamik stabilizasyonunda da çok önemli role sahiptir.

Diz Ekleminin Yapısına Katılan Kaslar

QUADRİCEPS FEMORİS

4 kısımdan oluşur.

M. RECTUS FEMORIS:

Origo: Anterior inferior spina iliaca’dan başlar.
Insertio: Tibial Tuberosity’ de sonlanır. Tendonları patellar tendona karışır.
Fonksiyonu: Bacağa extansiyon yaptırır.
*Sadece M. Rectus Femoris uyluğun fleksiyonuna katkıda bulunur.
Siniri: N. femoralis

M. VASTUS MEDIALIS:

Origo: Medial lip of linea aspera’ dan başlar.
Insertio: Tibial Tuberosity’ de sonlanır. Tendonları patellar tendona karışır.
Fonksiyonu: Bacağa extansiyon yaptırır.
*Son 30 derecelik ekstansiyondan vastus medialis sorumludur.
Siniri: N. femoralis

M. VASTUS LATERALIS:

Origo: Lateral lip of linea aspera’ dan başlar.
Insertio: Tibial Tuberosity’ de sonlanır. Tendonları patellar tendona karışır.
Fonksiyonu: Bacağa extansiyon yaptırır.
Siniri: N. femoralis

M. VASTUS INTERMEDIUS:

Origo: Femurun ön kısmından başlar.
Insertio: Tibial Tuberosity’ de sonlanır. Tendonları patellar tendona karışır.
Fonksiyonu: Bacağa extansiyon yaptırır.
Siniri: N. femoralis

M. SARTORİUS (TERZİ KASI) :

Origo: Anterior superior spina iliaca’ dan başlar.
Insertio: Tibial Tuberosity’ nin medial kısmında sonlanır.
Fonksiyonu: Uyluğa flek, abd, external rotasyon ve bacağa flek yaptırır. Vücuttaki en uzun kastır.
Siniri: N. femoralis

M. BICEPS FEMORIS:

İki başlıdır. Caput longum ve caput brevis
Origo: İschial tuberosity ve lig. Sacrotuberale’ den (caput longum), linea asperanın lateralinden (caput brevis) başlar.
Insertio: İki baş birleşerek caput fibula’ da sonlanır.
Fonksiyonu: Bacağa dış rotasyonla beraber fleksiyon yaptırır. Uyluk extansiyonuna destek olur.
Siniri: N. Tibialis (caput longum), n. Proneus comminus (caput brevis)

M. SEMITENDINOSUS:

Origo: Tuber ischiumdan başlar.
Insertio: Tibianın medial epicondylinin altından geçerek tuberositas tibianın medial kısmına insertio yapar.
Fonksiyonu: Uyluğa ext, bacağa flek ve fleksiyonda iken internal rotasyon yaptırır.
Siniri: N. Tibialis

M. Tensor Fascia Latae:

Origo: Spina iliaca anterior superior.
Insertio: Trochanter majorun alt kısmında tractus iliotibialis’ te sonlanır.
Fonksiyonu: Fascia latae’yi gerer. Uyluğun fleksiyon, internal rotasyon ve abduksiyonuna ve bacağın extansiyonuna yardım eder. Gövde stabilizasyonunda görev alır.
Siniri: N. Gluteus superior

M. SEMIMEMBRANOSUS:

Origo: Uyluk bölgesinin arka medialinde yer alır. Tuber ischiumdan başlar.
Insertio: Tibianın medial epicondylinin alt kısmına insertio yapar.
Fonksiyonu: Uyluğa extansiyon, bacağa fleksiyon ve bacak fleksiyonda iken bacağa internal rotasyon yaptırır.
Siniri: N. Tibialis

M.GRACİLİS:

Origo: Uyluğun en madialinde yer alır. İnferior pubic ramus’tan başlar.
Insertio: Tuberositas tibianın medial kısmına insertio yapar.
Fonksiyonu: Uyluğa adduksiyon yaptırır. Diz ekleminde bacağın fleksiyonuna ve internal rotasyonuna yardım eder.
Siniri: N. Obturatorius

M. GASTROCNEMİUS:

Caput mediale ve caput laterale olmak üzere iki başı vardır.
Origo: Femurun lateral epicondyl’inden (caput laterale) ; femurun medial epicondylinden (caput mediale) başlar.
Insertio: Tuberosity of calcaneus’da sonlanır.
Fonksiyonu: Ayağa plantar fleksiyon yaptırır. Ayrıca M. Gastrocnemius bacağa fleksiyon yaptırır ve parmak ucunda yükselmeyi sağlar.
Siniri: N. Tibialis

M. SOLEUS:

Origo: Fibulanın arka yüzünün üst kısımlarından ve soleal line’ın (tibia) üst kısımlarından başlar.
İnsertio: Tuberosity of calcaneus’da sonlanır.
Fonksiyonu: Ayağa plantar fleksiyon yaptırır. M. Triceps Surae (gastro-soleus) ayaktayken diz ve ayak bileği eklemlerini tespit ederek ayakta dik durmaya yardım eder.
Siniri: N. Tibialis

M. PLANTARİS:

Origo: Femurun linea supracondylaris lateralis’inden ve lig. popliteum obliqum’dan başlar.
İnsertio: Tuberosity of calcaneus’da sonlanır.
Fonksiyonu: Ayağa plantar fleksiyon yaptırır. M. Plantaris diz eklemi anotomisi fleksiyonda iken internal rotasyon yaptırır.
Siniri: N. Tibialis

M. POPLİTEUS:

Origo: Femurun lateral condylinden, lateral meniscusten ve caput fibula’dan başlar.
Insertio: Soleal line’da (tibia) sonlanır.
Fonksiyonu: Bacağa fleksiyon ve bacak fleksiyonda iken internal rotasyon yaptırır.
Siniri: N. Tibialis

M. TİBİALİS POSTERİOR:

Origo: Membrana interossea, tibianın üst yarısı ve fibulanın üst kısımlarından başlar.
İnsertio: Ossis naviculare ve medial cuneiform, 2-3-4 metatarsların base’inde sonlanır.
Fonksiyonu: Ayağa plantar fleksiyon ve inversiyon yaptırır.
Siniri: N.Tibialis

M. TİBİALİS ANTERİOR:

Origo: Membrana interossea ve tibianın lateral ön yüzünden başlar.
İnsertio: 1. cuneiform ve 1. metatarsal tabanın medial ve plantar yüzünde sonlanır.
Fonksiyonu: Ayağa dorsal fleksiyon ve inversiyon yaptırır.
Sinir: N. Peroneus Profundus

M. EXTANSÖR DİGİTORUM LONGUS:

Origo: Tibianın lateral yüzünden, caput fibula ve membrana interossea’dan başlar.
İnsertio: 2-5 parmakların distal ve orta phalankslarına yapışır.
Fonksiyonu: 2-5 parmaklara dorsal fleksiyon yaptırır. Ayağa eversiyon yaptırır.
Sinir: N. Peroneus Profundus

Diz Ekleminin Yapısına Katılan Diğer Yapılar

Menisküs

Tibia’nın yüzeyleri menisküslerle derinleştirilir ve eklem yaptığı femur’un kondilleri için daha uygun yüzeyler haline gelir. Bu menisküslerin sağladığı ekstra derinlik özelikle femur ve tibia’nın lateral kondillerinin uyumu açısından büyük önem taşır.

Ön Çapraz Bağ

Ön (anterior) çapraz bağ tibia proksimal yüzündeki ön interkondiler bölgede medial tibial çıkıntının hemen ön yan tarafına tutunur.
Ön çapraz bağ ortalama 32 mm uzunluğunda ve 7-12 mm genişliğindedir. Bu bölgede hafifçe lateral menisküsün ön boynuzuyla birleşmiştir. Kendi çevresinde kıvrılarak posterolaterale doğru ilerler ve lateral femoral kondilin posteromedialine yapışır.
Diz eklemindeki en önemli yapılardan biri olan ön çapraz bağ tibia’nın öne doğru kaymasına ve özellikle eklem ekstansiyonda iken iç rotasyonu engelleyici yönde direnç gösterir.

Arka Çapraz Bağ

Arka (posterior) çapraz bağ , ön çapraz bağdan daha kalın ve güçlüdür.
Yaklaşık olarak 38 mm uzunluğunda ve 13 mm genişliğindedir. Arka çapraz bağ, medial femoral kondilin lateralinden ve interkondiler çentiğin tepesinden başlayarak aşağıda tibia’nın arka interkondiler bölgesine uzanır. Bu bölgede her iki menisküsün arka boynuzları arasına tutunur.
Arka çapraz bağ tibia’nın femur ekseninde arkaya doğru kaymasına engel olur.

Medial Kollateral Bağ

Medial kollateral bağ diz ekleminin abdüksiyonunu ve rotasyonunu sınırlar.
Medial kollateral bağ medial kruris fasyasında bulunan medial retinakulumun oblik yoğunlaşması ile oluşur. Bu bağ hem tibia’nın ön yüzüne hem de ikinci tabakadan medial patellofemoral bağ ile karışarak patella’nın iç kenarına yapışır.
Arka taraftaki fasya gastroknemius kasının iki başını sararak nörovasküler yapıları destekler.
Ön tarafta ise belirgin bir tendinöz yapışma yeri bulunmayan sartorius kası gibi tibia periostunda sonlanır.

Lateral Kollateral Bağ

Lateral kollateral bağ dizin iç rotasyonunun sınırlanmasında etkili olan temel yapıdır.
Medial kollateral bağın aksine ekstrakapsüler bir bağdır ve dolayısıyla menisküslerle bağlantısı yoktur.

Diz Ekleminin Damarları

Diz ekleminin damarlarına bakıldığında beslenmesinde popliteal arterin; superior, inferior ve orta geniküler dallarının yanı sıra az da olsa femoral arterin inen geniküler dalının, lateral sirkumfleks femoral arterin inen dalının, sirkumfleks fibuler arterin, ön ve arka tibial reküren arterlerin görev aldığı görülmektedir.
Alt ekstermite venleri ise temel olarak 3 grupta, yüzeyel venöz sistem, derin venöz sistem, perforan venöz sistem olarak gruplanır. Popliteal ven yukarıdaki yapılara komşudur.